Kopaliński Władysław- słownik symboli, słowniki,leksykony
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
WŁADYSŁAW KOPALIŃSKI
SŁOWNIK SYMBOLI
Wiedza Powszechna Warszawa
Redaktorzy
BOŻENA CHICIŃSKA. BARBARA GERS .1ANUARA SIKORSKA
Okładka, obwoluta, karla tytułowa BARBARA BAJSAROWICZ
Redaktor techniczny BOGUMIŁ MARCZAK
Korektorzy
EWA GARBOWSKA ALICJA MORYS
© Copyright by Wydawnictwo ..Wiedza Powszechna" Warszawa 1990
Wydawnictwo ..Wiedza Powszechna" — Warszawa 1991 r. Wydanie II. Nakład 49800+200 egz.(oprawa twarda). 49800+200 egz. (oprawa broszurowa). Objętość 52.6 ark. wyd.. 32 ark. druk. Łódzka Drukarnia Dziełowa. 90-215 Łódź. ul. Rewolucji 1905 r. nr 45. Zam. 113/1100/91.
ISBN 83-214-0746-3 dla nakładu oprawionego ISBN 83-214-0872-9 dla nakładu zbroszurowanego
SPIS TREŚCI
Wstęp ................. 7
skróty .................. 10
Tekst słownika (A—Z) ............. 13—509
Indeks .................. 510-512
WSTĘP
..Żyjemy w świecie symboli, a świat symboli żyje w nas."
Jean Cheyalier
Termin symbol pochodzi od st.gr. symbolon, oznaczającego pierwotnie niewielki, rozłamany na pół przedmiot z metalu, kości, wypalonej gliny, drewna, jak np. pierścień czy tabliczka. Połówki te stanowiły znak rozpoznawczy dla dwóch osób, które łączył jakiś interes, wiązała umowa, kojarzyło pokrewieństwo, jednoczyły obowiązki przymierza, przyjaźni, gościnności czy pomocy. Gdy przybywał z odległych stron ktoś nieznajomy, syn, przyjaciel, wspólnik czy rządca drugiej osoby, przywożąc z sobą połówkę pierścienia czy tabliczki, wystarczyło przypasować do siebie (gr. symballein) krawędzie obu części, aby mieć pewność, że przybysz jest godny zaufania.
Wyrazu ,,symbol" używano w różnych znaczeniach. I dziś nie przestał być terminem wieloznacznym. Całkiem z grubsza, praktycznie, symbole dzieli się zazwyczaj na:
1) znaki konwencjonalne (jak flagi, herby, litery, cyfry, znaki fabryczne, drogowe, matematyczne itd.) oraz
2) przedmioty, pojęcia, wyobrażenia, przeżycia związane jakimś wewnętrznym stosunkiem (współbrzmiące, kojarzące się, mające ,,wspólny rytm") z innym przedmiotem, pojęciem itd.
Tylko ten drugi rodzaj symbolu jest tu przedmiotem naszego zainteresowania.
Na obszarach tych samych lub pokrewnych tradycji kulturowych czy religijnych pewne rzeczy, wyrazy i znaki przywoływały w umysłach, uczuciach i wyobraźni naszych przodków inne rzeczy, wyrazy i znaki. W zjawisku tym istotne jest nie to, jakie są rzeczywiste związki między tymi rzeczami i pojęciami, ale to, w co wierzono i jak kojarzono.
Związki te mogą być do dziś żywe i oczywiste w naszej kulturze:
lew symbolizuje królewskość i odwagę; lis — chytrość; dom — schronienie, bezpieczeństwo; chleb i sól — gościnność. Ale mogą też być dla nas trudne do zrozumienia, a nawet zgoła niepojęte, gdyż gromadzone przed wiekami przez dawne, często nie istniejące już kultury.
Również definiowanie tego zjawiska było zawsze kłopotliwe, utrudniał je bowiem nieodłączny od symbolu element tajemniczości. Także rozszerzanie się czy zawężanie zakresu związków symbolicznych nie da się przewidzieć. Wydają się one „naturalne" dopiero po fakcie. „Analizować symbol rozumowo to obłuskiwać cebulę, aby odnaleźć cebulę" (Pierre Emmanuel).
Już w swym pierwotnym greckim znaczeniu symbolon zawierał tak charakterystyczną dla siebie do dziś dwoistość, zasadę dzielenia i łączenia, rozstawania się i spotykania, zapominania i ponownego rozpoznawania. Te cechy znacznie się jeszcze wzbogaciły: wszystko, co symboliczne ma skłonność do wielowartościowości, do stałości i zmienności, do wyrażania dobra i zła, życia i śmierci, rozkwitu i więdnięcia, wznoszenia się i opadania, jest zarazem ezoteryczne i egzoteryczne, zasłania i odsłania. Właściwością symbolu jest niedookreśloność, mglistość; jest często płynny, migotliwy, pełen sprzeczności, nieraz dostępny tylko wtajemniczonym.
Historia, teoria i filozofia kultury, estetyka, językoznawstwo, plastyka, medycyna, psychologia, prahistoria, etnografia, socjologia, religioznawstwo interesują się żywo działaniem, wpływami i wykładnią symboli. Czynią to także we własnym, dobrze zrozumianym interesie, polityka, propaganda, marketing i reklama. Symbole stały się również przedmiotem zainteresowania osób nie trudniących się zawodowo żadną z tych dziedzin. Spowodowało to pojawienie się w ciągu ostatnich lat licznych dzieł popularnych z tego zakresu — w Europie i Ameryce.
* * *
Słownik niniejszy nie zamierza być przewodnikiem po labiryncie naukowych i pseudonaukowych, zwalczających się teorii symboli. Służyć ma tylko jako praktyczna pomoc dla niespecjalisty szukającego rozeznania w głównych kierunkach symboliki jakiegoś przedmiotu czy pojęcia. Nie wprowadza też ścisłych podziałów między (nieostrymi zresztą) pojęciami symbolu, metafory i alegorii, które to rozróżnienia niezbyt by obeszły użytkownika, choć mogą być istotne dla specjalisty.
Symbole nie pozwoliły się dotychczas w sposób przekonywający usystematyzować i sklasyfikować, nie dały się uporządkować ani chronologicznie, ani pod względem ważności. Stąd konieczność zastosowania innych, znacznie elastyczniejszych, bardziej literackich metod prezentacji niż te, jakich normalnie używają leksykony i encyklopedie.
Spośród wielu możliwych układów Słownika wybrano taki, jaki wydawał się najwłaściwszy dla pierwszej tego rodzaju próby w literaturze
polskiej: zakres dość szczupły (około trzystu haseł), ale wybór dający pierwszeństwo hasłom przynoszącym bogaty plon odniesień. Aby uniknąć symboliki wielopiętrowej i tautologii pominięto większość haseł, które same już funkcjonują głównie jako symbole. Ograniczono też znacznie materiały spoza kręgu kultury bliskowschodniej, śródziemnomorskiej i europejskiej. Szeroko potraktowano natomiast symbolikę przejętą z tradycji folkloru, z baśni i mitu przez literaturę.
Władysław Kopaliński
SKRÓTY
a. albo
amer. amerykański
ang. angielski
Ap. Apostoł, Apostolskie
Apok. Apokalipsa (Objawienie
św.Jana)
arab. arabski
aram. aramejski
archit. architektura
b. bardzo
babil. babiloński
bryt. brytyjski
celt. celtycki
chin. chiński
chrześc(ij). chrześcijański
cyt. cytowane(y)
cz. część
czes. czeski
dawn. dawniej, dawny
Deut. Deuteronomium •
dł. długość
dosł. dosłownie
dpn. dopełniacz
egip. egipski
europ, europejski
Ew. Ewangelia
Ex. Exodus
fenie, fenicki
fiz. fizyczny
flam. flamandzki
fr. francuski
Gen. Genesis
germ. germański
gł. głównie, główny
gr. grecki
hebr. hebrajski
hist. historyczny
hiszp. hiszpański
hol. holcniicrski
i in. i iniK
ind. indyjski
indiań. indiański
indoeurop. indoeuropejski
irań. irański
irl. irlandzki
iron. ironicznie
isl. islandzki
jap. japoński
jw. jak wyżej
kat. katolicki
Kor. (List do) Koryntian
kość. kościelny, kościół
Ks. Księga (Biblii)
Lev. Leviticus
lit. literacki
litew. litewski
l.mn. liczba mnoga
l.pój. liczba pojedyncza
lud. ludowy
łac. łaciński, łacina
Luk. Łukasz
M. Morze
Mat. Mateusz
mat. matematyczny
med. medycyna
m.in. między innymi
mit. mitologia
Mł. Młodszy
muz. muzyczny
muzułm. muzułmański
n. nowo-, nowy
n.e. naszej ery
nm. niemiecki
norw. norweski
np. na przykład
Num. Numeri
O. Ocean
ok. około
pers. perski
pierw. pierwotnie
piast, plastyka
płd. południowy
płn. północny
p.n.e. przed naszą erą
pocz. początek
poet. poetycki
poi. polski
polit. polityczny
pop. popularnie, popularny
por. porównaj
port. portugalski
pot. potocznie
późn. późno-, późny
prawdop. prawdopodobnie
przen. w przenośni
przest. przestarzały
przysł. przysłowie
publ. publiczny
relig. religijny
roś. rosyjski
rozdz. rozdział
rz. rzymski
rz.-kat. rzymskokatolicki
sanskr. sanskryt
skand, skandynawski
skr. skrót
Słowian, słowiański
społ. społeczny
st. (St.) staro-, stary. (Starszy)
staroż. starożytny
szer. szeroki
śrdw. średniowieczny, średniowiecze
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]