Knight - Szpiedzy bez maski - Spadkobiercy KGB, HISTORIA, książki itp
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Amy Knight
"Szpiedzy bez maski. Spadkobiercy KGB"
Przełożył Tomasz Krzyżanowski
Prószyński i Spółka Warszawa 2001 .
Tytuł oryginału:
SPIES WITHOUT CLOAKS.
THE KGB-S SUCCESSORS
Copyright 1996 by Amy Knight.
Ali rights reserved.
No part of thls book may by reproduced or transmitted In any form or by any means, electronlc or mechanlcal, including photocopying, recordlng or by any information storage and retrieval system, without permission In writing from the Publisher.
Projekt okładki:
Zombie Sputnik Corporation
Redakcja:
Nina Smolar
Redakcja techniczna:
Anna Troszczyńska
Łamanie.
Agnieszka Dwillńska
Korekta:
Bronisława Dziedzic-Wesołowska
ISBN 83-7255-656-3
Wydawca:
Prószyński l S-ka SA 02-651 Warszawa, ul.
Garażowa 7
Druk i oprawa:
Drukarnia Wydawnicza im.
W.L.Anczyca 30-415 Kraków, ul.
Wadowlcka 8
Poświęcam wszystkim, którzy odważnie walczyli w Rosji o reformę KGB i organizacji powstałych na jego miejsce .
Podziękowania
Zaczęłam pracę nad tą książką we wrześniu 1992 roku jako stypen dystka Instytutu Studiów Rosyjskich Kennana przy Międzynarodo wym Centrum Naukowym im.
Woodrowa Wilsona w Waszyngtonie.
Dziesięć miesięcy, które tam spędziłam, sq dla mnie bezcenne i chcę wyrazić moją wdzięczność Blairowi Rubleowi, Charlesowi Blitzerowi i całemu zespołowi Instytutu Kennana i Centrum Wilsona.
Jestem również dłużniczką Rady Badań Międzynarodowych i Wy miany Naukowej, która przyznała mi krótkoterminowe stypendium na pobyt w Moskwie w celu przeprowadzenia tam wywiadów, a tak że Fundacji Smitha-Richardsona za pomoc finansową przy pisaniu niniejszej pracy.
Wiele zawdzięczam Robertowi Sharletowi, który od początku wspierał ten projekt i czytał maszynopis przed publikacją, i Eugenowi Huskeyowi za jego cenne uwagi.
Chcę również podziękować Thane
/7;C-/7C/tM/łltłRł-łł/lt
WHtlC.1, JCU/tC/tlt
Albac i Rodowi Barkerowi za ich pomoc oraz mojej agentce Gail Ross.
Specjalne podziękowania kieruję pod adresem mojego przyjaciela Petera Reddawaya, a także Wemera Hahna i Jima Nichola, którzy znaleźli wśród licznych zajęć czas, by służyć mi swoją rozległą wiedzą na temat polityki rosyjskiej.
Składam podziękowania moim dwóm wspaniałym asystentom, Joemu Proctorowi i Steveowi Guentherowi oraz Florence Rotz z wy działu badań nad Rosją i Europą Wschodnią z Uniwersytetu Johna Hopkinsa.
Jestem bardzo wdzięczna mojemu byłemu wydawcy z Princeton, Laurenowi Osbomeowi za komentarz do tekstu, a także obecnemu wydawcy Brigitcie van Rheinberg.
Dziękuję Ałice Calaprice za redak cję i Alanowi Greenbergowi za przygotowanie indeksu.
Na koniec dziękuję mojemu mężowi Malcolmowi, którego bezcen ne uwagi i komentarze okazały się niezmiernie przydatne, oraz moim córkom Molly, Dianie i Aleksandrze za cierpliwe znoszenie długich godzin mojej nieobecności.
Skróty
CIA Centralna Agencja Wywiadowcza (wywiad
zagraniczny w USA)
EWG Europejska Wspólnota Gospodarcza (Unia Europejska) FAPSI Federalna Agencja Rządowej Łączności i Informacji FBI Federalne Biuro Śledcze (kontrwywiad w USA) FSB Federalna Służba Bezpieczeństwa FSG Federalna Służba Graniczna FSK Federalna Służba Kontrwywiadu GRU Główny Zarząd Wywiadu (w Ministerstwie Obrony) GZO Główny Zarząd Ochrony IMEMO Instytut Gospodarki Światowej i Stosunków
Międzynarodowych
KBWE Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie KC Komitet Centralny KGB Komitet Bezpieczeństwa Państwa KPZR Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego LDPR Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji MB Ministerstwo Bezpieczeństwa MIA żołnierze zaginieni w akcji (skrót angielski) MWD Ministerstwo Spraw Wewnętrznych NKWD Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR OBWE Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie PKSW Państwowy Komitet Stanu Wyjątkowego POW jeńcy wojenni (skrót angielski) RFSRR Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika
Radziecka
SBP Służba Bezpieczeństwa Prezydenta SWR Służba Wywiadu Zagranicznego WNP Wspólnota Niepodległych Państw .
Wstęp
Niniejsza książka opowiada o tym, co się stało po rozpadzie imperium sowieckiego z najpotężniejszą na świecie tajną policją i organizacją wywiadowczą, znaną do końca 1991 ro ku jako KGB (Komitet Bezpieczeństwa Państwa).
W jaki sposób instytucja ta przetrwała w świecie, w którym diame tralnie zmieniły się reguły gry?
Dlaczego w ogóle nadal działała, biorąc pod uwagę koniec zimnej wojny oraz wkro czenie Rosji na ścieżkę politycznej i ekonomicznej transfor macji?
Czy organizacyjni spadkobiercy KGB wciąż stanowią zagrożenie dla interesów Zachodu i rozwoju demokracji w krajach byłego Związku Radzieckiego?
Opis zmian w KGB jest historią transformacji pOStradi pr-lnon eircl-iamn rn1it-irr"7naon 1 łinr Ł-;ia7Va 7airmnp lip CT- - --- --, -- - --- -.- -c
tylko jednym elementem, ostatecznym jej celem jest pogłę bienie wiedzy o wewnętrznej i zagranicznej polityce byłego Związku Radzieckiego.
W swojej pracy skupiam się przede wszystkim na Federacji Rosyjskiej, która stała się niezależ nym państwem po rozwiązaniu Związku Radzieckiego w grudniu 1991 roku.
Ale historia o tym, co stało się z KGB, obejmuje również inne byłe republiki radzieckie, których tajne służby były częścią KGB i dzisiaj wciąż pozostają w bliskich związkach z Moskwą.
Związek Radziecki był targany politycznymi i gospodar czymi wstrząsami od 1987 roku, kiedy to Michaił Gorbaczow zainicjował swój program zwany pierestrojką.
Zachod ni obserwatorzy dokładnie przyglądali się tym wydarze niom, które w tak znaczący sposób miały wpłynąć na losy świata.
Wciąż jednak pod wieloma względami procesy poli tyczne w Rosji pozostają zagadką.
Pomimo - a może właWSTĘP
śnie dlatego - że zachodni eksperci i politycy byli codzien nie zasypywani gradem informacji z Rosji, wiele ważnych wydarzeń politycznych zaskoczyło ich, jak na przykład sierpniowy pucz w 1991 roku, zbrojna rozprawa Jelcyna z opozycją parlamentarną jesienią 1993 roku i inwazja na Czeczenię w grudniu 1994 roku.
Widać wyraźnie, że długo falowe procesy polityczne zachodzące w Rosji nie są ciągle do końca czytelne.
Zapewne potrzeba będzie jeszcze sporo czasu, by z per spektywy historycznej móc zrozumieć ten okres, pełen gwałtownych zmian w Rosji.
Niemniej już dziś możemy się dużo dowiedzieć o procesach politycznych i przyszłości re form w Rosji, przyglądając się dokładnie losom KGB, który zawsze odgrywał kluczową rolę w polityce radzieckiej.
Potę ga i wpływy jego organizacyjnych spadkobierców mogą nam służyć jako miara rozwoju politycznych reform w Ro sji.
Również znaczenie rosyjskich służb specjalnych w by łych republikach radzieckich, tworzących obecnie Wspólno tę Niepodległych Państw (WNP), wiele nam mówi o poli tycznej ewolucji byłego Związku Radzieckiego jako całości.
Rozwój rosyjskich tajnych służb po upadku Związku Ra dzieckiego odzwierciedla wszystkie sprzeczności i niekonsek wencje, które charakteryzują polityczny rozwój Rosji pod rządami Borysa Jelcyna.
Z jednej strony reformy, zapocząt kowane przez Gorbaczowa i kontynuowane przez Jelcyna, mocno uderzyły w tajne służby, pozbawiając je wielu potęż nych środków działania.
W rezultacie głasnosti policja poli tyczna nie mogła już dłużej wymuszać milczenia mediów za pośrednictwem cenzury.
Nadużycia i przestępstwa popeł niane przez służby bezpieczeństwa są otwarcie krytykowa ne w prasie.
Minęły czasy, kiedy niewygodnego dysydenta można było wysłać do obozu pracy albo szpitala psychia trycznego bez wyroku sądowego.
Tajne służby nie dysponu ją również nieograniczonymi środkami, które znajdowały się w ich gestii w okresie Związku Radzieckiego.
Teraz mu szą się martwić o swój budżet.
Od kiedy Zachód nie jest już śmiertelnym wrogiem, rosyjscy szpiedzy i agenci musieli .
WSTĘP
zmienić swoje metody działania.
Morderstwa, wspieranie terroryzmu, porwania nie znajdują się już w arsenale środ ków, które kiedyś swobodnie wykorzystywano w walce z ob cymi rządami.
Z drugiej strony, byłoby jednak poważnym błędem są dzić, że spadkobierca KGB to jedynie nieruchawa, pozba wiona sił zbiurokratyzowana instytucja, która nie stanowi żadnego zagrożenia dla demokratycznych reform w Rosji ani rządów zachodnich.
Wraz z trudnościami powstałymi w wyni ku politycznych i gospodarczych zmian w byłym Związku Ra dzieckim przed agentami pojawiły się nowe możliwości dzia łania.
Klimat polityczny nadal sprzyja silnej pozycji tajnych służb.
Od sierpniowego puczu w 1991 roku, który przypieczę tował upadek Związku Radzieckiego, w Rosji wciąż utrzy muje się sytuacja kryzysowa.
Gospodarka jest słaba i nie stabilna, przestępczość przybrała rozmiary epidemii, kon flikty etniczne i ruchy separatystyczne poważnie zagrażają integralności państwa rosyjskiego, a polityczni liderzy po grążeni są w wewnętrznych sporach.
Atmosfera bezprawia i destabilizacji sprawia, że ludzie zaczynają tęsknić za mi nionym okresem, który kojarzy im się z porządkiem i suro wym prawem.
Rząd Jelcyna, mimo deklarowanych głośno demokratycz nych ideałów, niechętnie ograniczał wpływy policji i wywia du.
Podobnie jak przed nim Gorbaczow, Jelcyn wolał raczej korzystać z pomocy tajnych służb niż walczyć z nimi.
Nie mógł ryzykować utraty tak cennego sprzymierzeńca, zwłasz cza w obliczu wyzwań, które stały przed nim i jego ekipą.
Był zależny od organów bezpieczeństwa, ponieważ tylko one mogły dostarczyć wiarygodnych informacji, a wiedza taka pozwalała z kolei monitorować to, co się działo na pe ryferiach kraju i wśród opozycji politycznej.
Specjalne od działy bezpieczeństwa, dobrze wyszkolone i sprawniejsze niż regularna armia, pozostawały cennym narzędziem na wypadek zamieszek lub niepokojów.
Dla Jelcyna istotne było również to, że tajne służby posiadały obszerne teczki, dotyczące wszystkich członków politycznego establishmen10
WSTĘP
tu. Sądząc po kompromitujących materiałach, które opubli kowano na temat Gorbaczowa, akta tajnych służb mogłyby być niezmiernie niebezpieczne również dla Jelcyna, który do 1987 roku pozostawał lojalnym biurokratą partii komu nistycznej.
W rezultacie polityki Jelcyna nowe rosyjskie tajne służ by odziedziczyły po KGB większość pracowników i zasobów.
Nadal też bez przeszkód zajmowały się polityką.
Dla wielu rosyjskich demokratów, zwłaszcza tych, którzy byli zaanga żowani w ruch praw człowieka, niechęć Jelcyna do reformo wania tajnych służb stanowiła wielkie rozczarowanie.
Jeden z moskiewskich dziennikarzy zapytał: "Dlaczego prezydent zatrzymał się w pół drogi i rozwiązał KPZR, ale nie ruszył nie mniej groźnego potwora - KGB?
"1.
DZIEDZICTWO KGB
Zreformowanie liczącej kilkadziesiąt lat potężnej i wszechobecnej tajnej policji nie jest sprawą prostą.
Komi tet Bezpieczeństwa Państwa, powołany przez Chruszczowa w 1954 roku w miejsce stalinowskiego NKWD, stanowił klu czowy element radzieckiego państwa.
Dysponując ogromny mi środkami finansowymi i technicznymi, zatrudniając co najmniej 420 tysięcy ludzi (nie licząc rozległej sieci tajnych współpracowników i osób współpracujących), posiadając ogromne archiwa zawierające najbardziej poufne informa cje polityczne, KGB stanowił państwo w państwie2.
Jak stwierdził były generał KGB, Walentin Korolew: "W epoce zastoju [w czasach Breżniewa] KGB rozrósł się do takich rozmiarów, których nikt oprócz czekisty [tradycyjna nazwa pracownika tajnych służb] nie mógł sobie wyobrazić.
Kilka lat temu wyodrębniono z istniejących już całkowicie nowe departamenty w centrali KGB"3.
Dzięki polityce otwartości zainicjowanej przez Gorbaczo wa i kontynuowanej przez Jelcyna wyżsi funkcjonariusze partii i pracownicy KGB zaczęli ujawniać szczegóły swojej działalności w czasach Związku Radzieckiego, a niektóre
11 .
WSTĘP
źródła archiwalne stały się ogólnie dostępne.
Wiemy dziś zatem sporo na temat KGB jako potężnego bastionu sowiec kiego reżimu.
Komitet był sztywną hierarchiczną strukturą, kierowaną przez przewodniczącego (najgorszą sławą spośród nich okrył się Wladimir Kriuczkow, współorganizator nieudane go puczu w sierpniu 1991 roku) i kilku zastępców.
Departa menty KGB miały szeroki zakres obowiązków, od prześlado wania politycznych dysydentów poprzez pilnowanie granic państwa do prowadzenia kampanii propagandowych za gra nicą.
W przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych, których rząd posiada dwie oddzielne agencje: FBI odpowiedzialne za kontrwywiad i CIA będącą wywiadem zagranicznym, w systemie radzieckim KGB łączył obie te funkcje.
Był praktycznym odzwierciedleniem ideologicznego założenia reżimu, który zamazywał różnicę między wrogiem zewnętrz nym i zagrożeniami wewnętrznymi, gdyż te drugie są za wsze inspirowane z zagranicy.
Macki KGB sięgały daleko.
W nierosyjskich republikach funkcjonowały duże delegatury, które powielały funkcje moskiewskiego centrum, a biura KGB znajdowały się w każ dym obwodzie, rejonie i mieście.
To imperium rozpościera ło się również na Europę Wschodnią, gdzie tajne służby zor ganizowane przez Rosjan po drugiej wojnie światowej gwa rantowały moskiewską dominację.
Pracownicy KGB, którzy nosili stopnie wojskowe, rekru towali się z "najlepszych i na j bystrze j szych".
Mieli dostęp do przywilejów zastrzeżonych dla najwęższej elity radziec kiego społeczeństwa.
Operacje, które prowadzili, były wyję te spod kontroli prawa i odpowiadali za nie wyłącznie przed kierownictwem partii komunistycznej.
Ostatnio ujawnione źródła wskazują na przykład, że KGB przelewał swoimi ka nałami pieniądze za granicę na tajne konta partyjnych bon zów.
Było również rozpowszechnioną praktyką, że agenci wywiadu za granicą kupowali swoim przełożonym w Komi tecie i aparacie partyjnym "prezenty" za państwowe pie niądze.
12
WSTĘP
Podstawowym zadaniem KGB w kraju była inwigilacja obywateli.
Za pomocą szerokiego aparatu policyjnego sprawdzano ich lojalność wobec reżimu i tłumiono jakiekol wiek przejawy politycznej opozycji.
KGB był okiem i uchem partyjnych przywódców, dostarczając Biuru Poli tycznemu informacji na temat wszystkich aspektów życia radzieckiego społeczeństwa.
Było to tak skuteczne w tłu mieniu objawów niezadowolenia, że nie trzeba było odwoły wać się do powszechnego terroru stosowanego przez tajną policję w czasach stalinowskich.
Często wystarczyło wezwać wygadanego obywatela na ostrzegawczą "pogawędkę".
W niektórych wypadkach funkcjonariusze KGB przepro wadzali rozmowy, by namówić ludzi do współpracy.
Tak jak w innych tajnych policjach skuteczność działania służb spe cjalnych zależała w dużej mierze od rozległej sieci konfiden tów.
Ponieważ archiwa Komitetu wciąż pozostają zamknięte, nie wiemy, jak szeroka była ta siatka informatorów.
Jednak nieoficjalne raporty raczej nie pozostawiają wątpliwości, że podobnie jak w Europie Wschodniej, tajni współpracowni cy byli wszechobecni.
W pewnym sensie cale społeczeństwo - z wyjątkiem małych grup dysydenckich - współpracowało z KGB, akceptując reguły państwa policyjnego, by uniknąć kłopotów.
Posiadając nieograniczony dostęp do informacji, pracow nicy Komitetu mogli przewidywać rozwój sytuacji w kraju i dlatego łatwiej niż innym instytucjom przyszło mu przy stosować się do zmieniających się warunków, jak również złagodzić dramatyczne konsekwencje nowej polityki Gorbaczowa.
Pod koniec lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych KGB zrezygnował z polityki przymusu, zastępując ją mani pulacją i zmasowaną propagandą oraz polityczną edukacją dysydentów.
Nawet przed pierestrojką szefowie KGB zda wali sobie sprawę, że aby iść z duchem czasu, należy zmie nić wizerunek organizacji, i próbowali unikać radykalnych metod działania, które przyniosły im złą sławę.
Komitet próbował również złagodzić swój wizerunek, a także całego radzieckiego kierownictwa za granicą, prowadząc wyrafino13 .
WSTĘP
wane kampanie propagandowe.
Ta elastyczność pozwoliła KGB przetrwać dramatyczne zmiany wywołane gorbaczowowską pierestrojką i zachować istotny wpływ na politykę aż do puczu w sierpniu 1991 roku.
Pod koniec epoki radzieckiej KGB ewoluował w stronę instytucji, która wydawała się znacznie różnić od tajnej po licji z wcześniejszego okresu - nie oznaczało to większej ła godności, jedynie różnorodne formy działania.
Oficerowie KGB łatwiej wtapiali się w tłum obywateli, a wyróżniali się jedynie obyciem w świecie.
Wyznawali demokratyczne war tości, popierali reformy gospodarcze i otwarcie narzekali na różne ograniczenia systemu radzieckiego.
Zaczęli wyrażać się o Zachodzie w przyjaznych słowach.
Funkcjonariusze KGB włączyli się w jawne życie polityczne, kandydując do lokalnych i centralnych parlamentów, oraz pracowali w spół kach międzynarodowych.
Głosili poparcie dla pierestrojki do czasu, kiedy - ich zdaniem - zmiany zaszły za daleko.
Nieudany pucz w sierpniu 1991 roku, który KGB pomógł zorganizować, by położyć tamę reformom, pokazał sztucz ność nowego wizerunku KGB.
Ci, którzy uwierzyli w popar cie reform nrzez KGB; nnc7ii1i sip zdradzeni i docz"1!
dc chóru żądań, by rozwiązać tę instytucję raz na zawsze.
Tak się też stało, ale ku rozgoryczeniu demokratów odtworzono Komitet pod inną nazwą.
PO KGB
W latach 1991-1995 odeszło z życia politycznego wiele osobistości, w tym sam Gorbaczow.
Struktury takie jak KPZR i Związek Radziecki rozsypały się.
Nawet armia ro syjska, zdemoralizowana przez cięcia w budżecie, skorum powana i pozbawiona swojej tradycyjnej, strategicznej mi sji, znalazła się w bezwładzie.
Tajne służby zaś przetrwały, ponieważ nastąpił czas politycznych zmagań i społecznych niepokojów, podczas których rosyjscy przywódcy byli zmu szeni bardziej niż kiedykolwiek korzystać z metod tajnej policji.
W każdym politycznym kryzysie, który wydarzył się
14
WSTĘP
w Rosji od czasów rozpoczęcia pierestrojki, tajne służby od grywały decydującą rolę.
W tym właśnie leży paradoks rosyjskiej drogi do demo kracji.
Zostały wprowadzone znaczące reformy gospodar cze, zniesiono cenzurę, stworzono partie polityczne i społe czeństwo ma zagwarantowaną wolność zrzeszania się i wy powiedzi, nieznaną w czasach Związku Radzieckiego.
Ale tajne służby wciąż odgrywają ogromną rolę w życiu poli tycznym.
Czy rząd rosyjski może uniezależnić się od tych in stytucji bez tworzenia próżni, która mogłaby doprowadzić do politycznego chaosu?
Czy rosyjscy przywódcy są w sta nie zachować spokój i stabilizację w kraju, nie rezygnując przy tym zupełnie z poszanowania praw człowieka?
Oto kil ka pytań, na które próbuję odpowiedzieć.
Książka rozpoczyna się od nieudanego puczu w sierpniu 1991 roku.
Chociaż inni autorzy opisali to szczegółowo, pro ponuję własną interpretację zdarzeń, które doprowadziły do próby zamachu, oraz roli, jaką odegrał w nich KGB, po nieważ jest to niezbędne do zrozumienia dalszej ewolucji służb specjalnych i całego systemu politycznego.
Pomimo że pierwsza wersja wydarzeń - głosząca; że mała grupa nor) przywództwem KGB chciała odebrać władzę Gorbaczowowi, ale nie udało jej się to ze względu na odważny opór demo kratów - została zdyskredytowana przez ujawnione później fakty, wielu ludzi nadal tak uważa.
Twierdzę, że niechęć społeczeństwa rosyjskiego do przyswojenia prawdy o tym, co stało się w sierpniu 1991 roku, wstrzymała reformy poli tyczne.
Niepowodzenie puczu natychmiast odbiło się na KGB, który został rozwiązany i zastąpiony kilkoma innymi agen cjami, pełniącymi te same funkcje.
W rozdziale drugim opi suję nową strukturę bezpieczeństwa stworzoną pod rządami Jelcyna, a także dekrety, które wprowadził w celu wzmoc nienia służb specjalnych.
Rozdział drugi i trzeci opisuje szczegółowo rolę, jaką taj ne służby odgrywały w walkach o władzę i politycznych kry zysach, trwających dwa i pół roku po puczu.
Szczególną
15 .
WSTĘP
uwagę poświęcam akcjom kontrwywiadu przeciwko korup cji, które objęły w końcu kilku najbliższych współpracowni ków Jelcyna.
Rozdział czwarty kontynuuje relację o walce z przestępstwami popełnianymi przez przedstawicieli wła dzy i opisuje nowe środki, które zostały przyznane w tym celu tajnym służbom, a także powstanie pod koniec 1993 roku Federalnej Służby Kontrwywiadu (FSK).
Jej powsta nie zbiega się ze wzmożeniem walki z przemytem materia łów radioaktywnych i tłumieniem separatyzmów etnicz nych, zwłaszcza w zbuntowanej republice Czeczenii.
W rozdziale piątym zajmuję się Służbą Wywiadu Zagra nicznego, spadkobierczynią I Zarządu Głównego KGB.
Ja kie są cele i zamiary rosyjskiego wywiadu po zakończeniu zimnej wojny?
Szpiegowanie Zachodu nadal pozostaje prio rytetem, co pokazuje sprawa Aldricha Amesa.
Jednocześnie wywiad zagraniczny intensywnie działa w nowo powstałych państwach byłego Związku Radzieckiego oraz odgrywa de cydującą rolę w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, której podstawowym celem jest zachować wielkomocar stwowy status.
W przeciwieństwie do I Zarządu Głównego KGB Służba Wywiadu Zagranicznego nie zajmuje się je dynie klasycznymi działaniami wywiadowczymi, ale pełni istotną funkcję w formułowaniu zasad polityki zagranicznej w administracji Jelcyna.
Rozdział szósty opisuje sytuację wzdłuż granic Rosji i ro lę Federalnej Służby Granicznej, niegdyś będącej częścią KGB, w ochronie rosyjskich interesów.
Następnie przedsta wiam służby bezpieczeństwa w innych krajach WNP i wysił ki Federacji Rosyjskiej, by zintegrować działania tych służb ze służbami rosyjskimi.
Twierdzę, że powodzenie tych sta rań otworzyłoby drogę do częściowego odtworzenia impe rium KGB.
W rozdziale siódmym poruszam ważną kwestię praw czło wieka w Rosji i innych krajach WNP.
Czy służby bezpie czeństwa wciąż łamią te prawa?
Jakie ustawy wprowadzono, by chronić jednostki przed policyjnymi nadużyciami?
W wielu krajach WNP rządy nie spieszą się z wprowadza16
WSTĘP
niem prawnych ograniczeń dla tajnych działań policji dlate go, że polityczni przywódcy wywodzą się ze starej gwardii, która miała bliskie związki z KGB.
Na przykład Gaj dar Alijew, przywódca Azerbejdżanu, był wieloletnim szefem KGB w tej republice, a Jewhen Marczuk, premier Ukrainy, funk cjonariuszem tajnych służb.
Z kwestią praw człowieka blisko związane jest pytanie o rozliczenie z przeszłością, która wciąż jest pogrzebana w archiwach, zwłaszcza należących do KGB.
Zawartość tych archiwów, o czym będzie mowa w rozdziale ósmym, jest podstawowa dla procesu reform w Rosji.
Bez rozrachunku z historią policyjnych represji nie można oczekiwać, że spo łeczeństwo rosyjskie poradzi sobie z aktualnymi problema mi politycznymi.
Archiwa KGB są tematem intensywnej de baty, ponieważ zawarte w nich informacje mają ogromne znaczenie polityczne.
Dodatkowo dokumenty wywiadu kry ją w sobie wiele odpowiedzi na kluczowe pytania z historii zimnej wojny.
Akta KGB miały zostać przekazane dyrekcji archiwów państwowych i tam po przejrzeniu niektóre z nich ujawnione.
Nic takiego jednak nie miało miejsca - pozosta ły w gestii tajnych służb, któiycli pracownicy czerpią profi ty ze sprzedaży dokumentów na Zachód.
W rozdziale dziewiątym przeprowadzam analizę wyda rzeń politycznych, w których brały udział rosyjskie służby specjalne od początku 1995 roku, kiedy to tendencje auto rytarne w rządzie zaczęły brać górę.
W podsumowaniu próbuję rzucić nieco światła w przy szłość, patrząc na to, co się stało ze służbami specjalnymi w Europie Wschodniej, gdzie społeczeństwa na ogół zdołały zmierzyć się z dziedzictwem policyjnych represji i starają się odpowiedzieć na trudne pytania o winę i odpowiedzial ność.
Zastanawiam się, czy sytuacja w Rosji jest tak różna, że nigdy nie będzie ona mogła pójść drogą niektórych kra jów Europy Wschodniej i w pokojowy sposób pozbyć się tej ostatniej pozostałości po totalitaryzmie - wszechwładnej tajnej policji.
Czy też ostatecznie podąży w swych wybo rach za tamtymi krajami, które przecież również były czę17 .
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]