Kmieciak, Ustrój samorządu gospodarczego(1)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Pytanie1. Scharakteryzuj społeczno-ekonomiczne warunki kształtowania się nowoczesnego samorządu.
Zaczątki samorządu istniały we wszystkich epokach. Samorząd jako pojecie prawne został utworzony wówczas, gdy zostały spełnione 3 przesłanki:
- Kiedy stosunek panującego w państwie absolutnym do poddanych ze stosunku władzy zaczął zmieniać się w stosunek prawny
- Gdy jednostka fizyczna poza prawami prywatnymi nabyła określone prawa publiczne
- Gdy powstające państwo konstytucyjne (praworządne) na mocy swej ustawodawczej władzy zorganizowało związki gminne dla swoich celów i włączyło je jako jednostki publiczno-prawne w swój organizm
Po spełnieniu tych przesłanek rozwijać się samorząd .
Przełomowe znaczenie dla powstania samorządu społecznego miał upadek państwa feudalnego a wraz z nim zniesienie społeczeństwa stanowego. Powstało społeczeństwo obywatelskie. Zapoczątkowało to początek demokracji obywatelskiej w której wszyscy ludzie są wolni , równi i są podmiotem władzy. Francja swoje przywileje przekazała w drodze dziedziczenia. 80% to chłopi, którzy nie stanowili o swoim losie – nie byli wolni. Przełomowym momentem była rewolucja francuska – 1789 r. Główną rolę odgrywali mieszczanie. Głoszono takie hasła jak „wolność”. „równość”. Także swój wpływ miała rewolucja amerykańska – 1776 r. a w szczególności deklaracja niepodległości T. Jeffersona – „ wszyscy ludzie zostali stworzeni równi ...”. Idee tych dwóch rewolucji odbiły się w Polsce
i miały wpływ na Konstytucję Majową- Konstytucja ta nadała wolność mieszczan. Był to wkład Polski w rozwój społeczeństw demokratycznych. Jednak dopiero konstytucja Księstwa Warszawskiego 22VII 1807 r. – nadała wolność ludziom była pierwszym krokiem w stronę tworzenia demokracji obywatelskiej, zniosła ona poddaństwo i była początkiem rządów prawa. System feudalny na wsi w PL trwał bardzo długo. Gospodarka hamowała postęp kultury, gospodarki itp. W połowie. XIX w. w Europie wykształciło się społeczeństwo obywatelskie/ okres wiosny ludów/. W tej części kontynentu zapanowały rządy prawa oparte na konstytucji, odbywały się wybory w których uczestniczyło społeczeństwo .W ustroju demokracji obywatelskiej pozycja zależała od walorów osobistych jednostki w społeczeństwie i statusu ekonomicznego zdobytego pracą. Ludzie sukcesu gospodarczego uzyskali pełną nobilitację społeczną – a najbogatsi z nich zdominowali szlachtę spychając ich na margines życia politycznego i gospodarczego. Ważną rolę odegrała liberalna doktryna ekonomiczna głosząca wolność ekonomiczną i konkurencję jako główne siły napędowe gospodarki- społeczeństwa / Adam Smith/ .Państwo miało zapewnić porządek wewnętrzny, chronić własność prywatną, nie ingerowało w gospodarkę. Zrównanie prawa całego społeczeństwa sprawiło, że można było tworzyć samorząd. W myśl tej doktryny sukces ekonomiczny staje się przedsiębiorstwem, który maksymalizuje koszty własne / kosztem proletariatu /. Przeobrażenia w strukturze klasowej społeczeństwa – powstały konflikty, zaczęły tworzyć się związki zawodowe, spółdzielnie itp. Państwo nie ingerowało w sprawy gospodarki więc przedsiębiorczy zysk maksymalizowali kosztem proletariatu. Kapitalizm wyzwolił inwencje twórczą wśród ludzi, zniósł feudalizm, sprzyjało to powstaniu społeczeństwa obywatelskiego.
Pytanie 2. Przedstaw proces kształtowania samorządu we Francji, Prusach i Anglii.
I. FRANCJA
Początkowo rewolucja francuska uznawała prawa naturalne gmin. W efekcie stwierdzono, że gmina posiada swą własną prywatną sferę działania i w tym względzie stoi ona w podobnym stosunku do państwa jak pojedynczy człowiek do swych prywatnych spraw.
Ważny akt prawny to francuska ustawa komunalna z 14.12.1789r. Ustawa nie ograniczyła zakresu działania gminy do załatwienia wyłącznie prywatnych spraw, lecz zobowiązywała do realizowania zadań należących do administracji państwowej do których wykonania gmina uzyskała stosowną delegację . Władzę lokalną traktowano jako czwartą władze w państwie. Jedną z ważniejszych zasad mających wpływ na ustawodawstwo gminne było przyjęcie wyborów urzędników gminnych i rozdział organów obradujących, podwykonawczych. Ustawa komunalna nadała gminom francuskim wiejskim i miejskim tę samą organizację, tę samą zasadę wyboru urzędników gminnych i rozdziału organów obradujących podwykonawczych. Zasada wyboru i rozdziału wniosła istotny wkład w rozwój samorządu.
Konstytuanta francuska z jednej strony uznawała gminę jako jednostkę prawną, a z drugiej strony jako organ administracyjny /zasada dualizmu /. Posiadała prawa własne i wyłączne ale traktowana była też jako okręg administracyjny.
Sytuacja polityczna we Francji zmienia się w wielkim tempie. Związane to było z rządem Napoleona Bonaparte. Okres ten to rozkwit Francji. Napoleon przeprowadził liczne reformy wewnętrzne - reformy sądownictwa, administracji lokalnej i kodyfikacji prawa.
Napoleon I Bonaparte wprowadził też zmiany w organizację samorządu lokalnego. Reforma administracyjna Napoleona została wprowadzona 17.02.1800r. Ustawa ta zrywała z kolegialnością i wybieralnością organów administracyjnych. Wprowadzono zasadę jednoosobowości, urzędnicy byli nominowani na wszystkich szczeblach. Prawo wyboru powróciło w 1884r. Cała administracja francuska została oparta na kilku fundamentalnych zasadach: na zasadzie centralizmu, biurokratyzmu, podziału resortowego, hierarchiczności struktur, oraz szeroko rozumianej zasadzie jednoosobowości (zaleta –szybkie podejmowanie decyzji , wady – brak weryfikacji, pochopne podejmowanie decyzji ).
Model napoleoński szybko rozszerzył się w Europie (wybieranie, powoływanie urzędników do samorządu i odwoływanie z samorządu). Wyróżnić można było:
-Departament –na czele prefekt, powołany przez I konsula później cesarza –podlegała mu administracja wojskowa i szkolna. W departamencie funkcjonowała: -Rada Departamentu, zwoływana w ciągu roku na 2 tygodnie- nie odgrywała dużej roli.
-Okręg – na czele pod prefekt - powoływany przez prefekta
-Gmina – na czele – mer - powoływany przez prefekta – urzędnik stanu cywilnego, zarządzał administracją gminy. W gminie była także Rada Gminy zwoływana w ciągu roku na 2 tygodnie- nie odgrywała dużej roli. Majątek gminy był pod nadzorem prefekta. Władze gminy nie były suwerenne.
Model napoleoński zachował się aż do końca XIX w. Napoleon pozostawił gminy w stosunku zupełnej wzniosłości od władzy centralnej wprowadzając zasadę nominacji całego aparatu gminnego. Gminy stały się zwykłymi okręgami administracyjnymi zachowując osobowość prawną jedynie w dziedzinie prawa prywatnego.
Gminy prawo do wyborów swych organów otrzymały 05.04.1804r.
II. PRUSY
Początek XIX w – rozwój nowoczesnego samorządu .Jednym z elementów prowadzących do szybkiej odbudowy państwa było ustawodawstwo samorządowe. 19 XI 1808 r. Ordynacja miejska – dzieło ministra Von Stein./ czyt. Sztejna/
Modele nowoczesnego samorządu miejskiego oparł na –złożyło się na to dzieło :
- wspomnienia historii rozwoju niemieckich korporacyjnych miast średniowiecznych,
- ustawa komunalna francuska
- rozwój stosunków angielskich
- teorie wolności gminy będące wyrazem rewolucji przeciw absolutnej władzy państwowej . Ordynacja miejska 1808 r. uznała wyłącznie gminę miejską jako istotę polityczną i nadała jej nowoczesny ustrój reprezentacyjny. Myślą przewodnią Von Stein było zorganizowanie gminy w duchu samodzielności społecznej. Miało to na celu pociągnięcie obywateli miast do udziału w organizacji miast
System pruski w przeciwieństwie do systemu francuskiego /napoleońskiego/ dążył do pozyskania i do współpracy obywateli a więc stawiał cele polityczne.
Organami gminy miejskiej była Rada Miejska – pochodziła z wyborów tajnych bezpośrednich.
Dużą rolę odegrał MAGISTRAT – łączył czynnik fachowy jak i obywatelski.
W skład wchodzili urzędnicy opłacani – zawodowi – przedstawiciele społeczeństwa.
Kadencja urzędników zawodowych trwałą 12lat a powoływanych 6 lat.
Organami gminy miejskiej po 1808 r. były rada gminna i kolegialnie zorganizowany magistral. W skład magistratu wchodzili przedstawiciele obywateli zamieszkujących dany teren i fachowi urzędnicy. Stosunek prawny magistratu do rady miejskiej oparto na ścisłym podziale funkcji i wzajemnej niezawisłości. Burmistrz był tylko przewodniczącym magistratu.
Na mocy ustaw z 1872 i 1891utworzono gminy wiejskie przy czym gminy te zrównano na prawach z gminami miejskimi.
Ordynacja miejska nakładała na obywateli obowiązek :
- uczestnictwa w wyborach
- obowiązek przyjmowania stanowiska- urzędu z wyboru.
III.ANGLIA
Podstawę samorządu angielskiego stanowiła sprzeczność historyczna dwóch elementów: -
- centralnej władzy królów normandzkich i istniejących na zajętych przez nich obszarach związków terytorialnych anglosaskich takich jak hrabstwa, sieciny, parafie, inkorpolownie miasta.
W efekcie królowie normandzcy utrzymywali ten porządek . Antagonizm istniejący pomiędzy władzą centralną / królem normandzkim a związkiem terytorialnym anglossasów doprowadził do wytworzenia się pojęcia KING IN PARLAMENT - czyli koncentracja władzy ustawodawczej w parlamencie oraz do przelania wykonywania ustaw na lokalne związki terytorialne. Wewnątrz tych związków terytorialnych stanął URZĄD SĘDZIEGO POKOJU- właściwy od k. XVII w . URZĄD SĘDZIEGO POKOJU pochodził z nominacji królewskiej i był bezpłatnym urzędem honorowym. Główną kwalifikacją była materialna niezależność-niezawisłość. Wywodzili się z wielkiej własności ziemskiej. Sędziowie zaczęli nabywać coraz szersze kompetencje, Sędziowie Pokoju posiedli niemal całkowitą władzę adm. i sądowniczą na szczeblu lokalnym. Nakładali podatki. Podlegali kontroli wyższych sądów a nie parlamentu byli politycznie niezawiśli i zachowywali dominującą pozycje aż do trzeciego dziesięciolecia XIX w.
XIX w nastąpiła zmiana organów zarządu lokalnego.
1835 r Pierwszy akt- reforma ustroju miast municypalnych
Drugi akt – wybieralne rady komunalne
1888 – reforma samorządowa – ustawa o samorządzie lokalnym.
Władze w samorządzie miejskim wybierane są przez rady. Na czele mer – nie dominuje nad radami –organizowanie pracy rady
Pytanie 3 Przedstaw definicję samorządu
Termin pojęcia naukowego „samorząd” pojawił się dopiero w XIX w. w niemieckiej nauce prawniczej. Do tego właśnie przyczynił się Rudolf von Gneist. Właśnie on zupełnie dowolnie przeniósł pojęcie angielski selfgovernment na zupełnie odmienneinstytucje pruskie nazywając je selbstverwaltung. Opierał się on na prawach badaczy angielskich. Pojęcie samorządu to local government. Samorząd jest to działalność administracyjna o charakterze terytorialnym lub specjalnym, wykonywana samodzielnie przez związki publiczno- prawne obdarzone władzą na podstawie i w granicach ustaw państwowych.
Pytanie 4 Scharakteryzuj reprezentowane w nauce prawa administracyjnego teorie samorządu.
TEORIE SAMORZĄDU
NATURALISTYCZNA - jest najstarszą teorią. Kształtowała się w XVIII –XIX w. Opiera się na naturalnym działaniu samorządu gminy. Zrodziła się we francuskim prawie. Podstawą teorii naturalistycznej jest nauka o „povoir municypal" która jest w rzeczywistości nauką o czwartej władzy przysługującej gminie.
Na jej mocy gmina posiada:
• samoistne prawo bytu a także prawo zupełnej swobody w znacznym zakresie działania
• prawo zarządzania swoimi sprawami bez ingerencji państwa.
Wg tej teorii samorząd przeciwstawia się państwu jako czynnik od niego niezależny. Zgodnie z teorią o wolności gmin wynikającej z naturalnego prawa komuny gmina jest starsza od państwa, to państwo od gminy może wywodzić swe prawa.
Gmina jako związek nie utworzony przez państwo jest nietykalny dla państwa. Konstytucja ta opiera się na założeniu o istnieniu odrębnej osobowości gminnej , stojącej poza państwowym porządkiem prawnym oraz na pojęciu, że istota samorządu polega na załatwieniu spraw wynikających z natury jednostki. Przedstawiciele OTTO Von Gierke, Fritz Fleiner - przedstawiciele koncepcji naturalistycznej uważali że to państwo wywodzi prawo od gmin ponieważ gmina jest starsza od państwa.
PAŃSTWOWA samorządu - zakłada, że państwo wykonuje władzę bezpośrednio przez własne organy, ale może cześć swojej władzy przekazać miejscowemu społeczeństwu jako odrębnemu podmiotowi prawnemu wchodzącemu w stosunki prawne z państwem. Według tej teorii istota samorządu polega na wykonywaniu praw zwierzchnich odstąpionych przez państwo korporacjom samorządowym jako ich własne prawo. Przedstawiciele tej teorii to Maurice Haurion, Nikołaj Korkunow, Rudolf Herman Herrnvitt. W nauce polskiej przedstawicielem teorii państwowej był Jerzy Panejko. Dopatrywał się on między samorządem a administracja państwową (centralną) różnicy jedynie formalnej której należy szukać w systemie organizacyjnym władz. Samorząd wg . Panejki jest „oparty na przepisach ustawy zdecentralizowaną administracją państwową wykonywaną przez lokalne organy ,niepodległe hierarchicznie innym organom i samodzielne w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego.
POLITYCZNA - dopatruje się w urządzeniach samorządowych nie tyle rozwiązali prawnych ile pewnej myśli politycznej. Istotę samorządu widzi się tutaj albo w udziale społeczeństwa w administracji publicznej albo w osobowym składzie organów samorządowych (honorowi urzędnicy).
Przedstawiciele: Rudolf von Gneist ~ identyfikował samorząd z administracją państwową wykonywaną przy pomocy honorowych urzędników podkreślając niezależność urzędników samorządowych jako istotny sprawdzian samorządności. Dla niego istota pojęcia leżała w honorowości czyli bezpłatności pełnienia urzędu. Bigo - uważał, że samorząd to odrębna osoba prawna , związek osób. Panejko uważał, że samorząd jest organem państwowym.
Jerzy Panejko i T. Bigo przeprowadzili analizę prawa samorządowego.
Byli oni zgodni co do :
- form strukturalnych
- środków działania .
PYT. 5 WYMIEŃ I OMÓW KLASYFIKACJĘ SAMORZĄDU
I klasyfikacja
Podział na samorząd terytorialny i nie terytorialny :
• Terytorialny - to takie związki publicznoprawne np. gminy w których działalność wykonywana jest wyłącznie w obrębie granic terytorialnych danego związku.
• Nie terytorialny - związki których działalność publicznoprawna opiera się na innym kryterium niż obszar.
II klasyfikacja
· Samorząd powszechny - to szersze ujecie samorządu terytorialnego .Takie ujęcie oznacza zasadniczy brak kryterium materialnego czyli powszechność spraw samorządu.
· Samorząd specjalny to samorząd nie terytorialny dotyczy tylko pewnej kategorii spraw lub osób a więc nie jest działalnością powszechną.
W ramach samorządu powszechnego możemy wyróżnić :
· Związki osobowe tzw. personalne -tworzące samorząd zawodowy
· Związki ekonomiczne - tworzące samorząd gospodarczy
III klasyfikacja
· Samorząd zakładowy - nie jest oparty na przymusowym członkostwie
· Samorząd korporacyjny opiera się na przymusowym związkach osób.
Członkostwo w tego typu organizacjach jest nie zależne od woli bezpośrednio
zainteresowanych osób.
Samorząd korporacyjny - wykonuje kompetencje publiczno –prawne – administracyjne.
Podział samorządu korporacyjnego :
· Samorząd terytorialny
· Samorząd specjalny – gospodarczy , -
IV klasyfikacja
· Samorząd ogólno – społeczny - wyraża się w systemie przedstawicielskich organów władzy państwowej
· Samorząd grupowo- społeczny - wyraża się w funkcjonowaniu różnych samorządowych organizacji społecznych. Samorząd ten nie ma charakteru powszechnego i w związku z tym nie jest konieczne jego istnienie pełnienia przezeń funkcji administracyjno – państwowej np. samorząd spółdzielczy .
PYT. 6 PRZEDSTAW DEFINICJĘ SAMORZĄDU GOSPODARCZEGO.
/ def. Juliana Huberta /
Samorząd gospodarczy to związek /samorząd/ zorganizowany na zasadach przedstawicielstwa, wspólnych, kolektywnych i osobistych interesów osób należących do określonego stanu gospodarczego / lub zawodu./
Samorząd gospodarczy różni się od samorządu terytorialnego tym. że ten ostatni łączy, organizuje ogół mieszkańców danego obszaru bez względu na interes osobisty a samorząd gospodarczy zrzesza określone kategorie osób biorąc pod przede wszystkim pod uwagę ich kwalifikacje i odpowiadające im interesy życiowe. Samorząd gospodarczy ma także charakter nie terytorialnych publicznoprawnych związków przymusowych występujących jako związki ekonomiczne.
PYT. 7 SCHARAKTERYZUJ GENEZĘ SAMORZĄDU GOSPODARCZEGO
Zwiastunem stowarzyszeń w dziedzinie gospodarczej były cechy rzemieślnicze. Ich początki sięgają X wieku , powstały na Zachodzie Europy. Geneza cechów była do końca nie jasna.
Ich powstanie dopatruje się już , od czasu organizacji zawodowych pracujących przy dworach. Cechy powstały aby reprezentować interesy klasowe osób ich tworzących.
W Północnych Włoszech w Pawi / obszar Lombardii / zaczęły działać organizacje ministeria czyli organizacje rzemieślnicze. Nieco późnej podobne związki rzemieślnicze powstały w Mediolanie w Wenecji. W Polsce początek organizacji cechowych datuje się na XIII w. Struktura organizacyjna w Polsce nie różniła się od struktury na zach. Europy.
W Polsce cechy rzemieślnicze były przymusowe – obecnie nie są przymusowe.
W XII wieku cechy powstały we Francji i Anglii. W Polsce początki przypadają na wiek XIII. Nastąpił rozwój rzemiosła (przyniesionego głównie przez kolonizację niemiecką). W Wielkopolsce w XIV wieku powstały pierwsze rzemieślnicze zorganizowane oparte na statutach zatwierdzanych przez władze miasta. Najstarsze statuty pochodzą z XIV wieku
- garbarzy, szewców, krawców wielkopolskich. Tworzono także cechy łączne, zrzeszające kilka zawodów. Cechy były zhierarchizowane. Najniżej w hierarchii stali terminarze, czeladnicy, kolejno mistrzowie. Cechy określały wielkość produkcji i ceny wyrobów. Rządziły w oparciu o statuty nadane na zgromadzeniu cechowym zatwierdzone przez władze miasta. Wybór władz cechu, cechmistrza należało przedstawić burmistrzowi. Czeladnicy odbywali wędrówki czeladnicze po kraju. Powstawały związki czeladnicze (partacze - to ci rzemieślnicy którzy nie spełniali wymogów formalnych aby wstąpić do cechu). Sądy cechowe rozpatrywały sprawy o przewinienia, nie przestrzeganie statutu. Sądy miejskie rozstrzygały odwołania od orzeczeń sądów cechowych. Związki czeladnicze organizowały kasy chorych. Izby gospodarcze początek wiąże się z powstaniem reprezentacji interesów handlu.
PYT. 8 SCHARAKTERYZUJ PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ SAMORZĄDU GOSPODARCZEGO W II RZECZYPOSPOLITEJ
Samorząd gospodarczy początkowo w Polsce nie rozwijał się .
17 III 1921 r konstytucja art. 68 poświecony był powstaniu samorządu gospodarczemu, obok samorządu terytorialnego . Osobna ustawa powołała samorząd gospodarczy w postaci izb rzemieślniczych .
Początkowo samorząd gospodarczy działała w oparciu o przepisy zaborców czyli o charakterze regionalnym .
Ziemie zachodnie : Wielkopolska
Izby rzemieślnicze powstały w Polsce niepodległej z zarządzaniem komisarycznym Naczelnej Rady Ludowej
09.05.1919 r – rozwiązano Niemiecką władzę Izby Rzemieślniczej w Poznaniu a na ich miejsce powołano Komisarza Izby – Ludwika Miklaszewskiego na czele .
Zadaniem jego było zorganizowanie wyborów do Poznańskiej Izby Rzemieślniczej .
I – e wybory do Poznańskiej Izby Rzemieślniczej odbyły się 19.10.1919 r.
Przeprowadzone zostały wg ordynacji wyborczej pochodzącej z okresu panowania Prus – miały charakter pośredni za pośrednictwem cech i uprawnionych .
01.06.1920 r. odbyło się pierwsze posiedzenie .
Poznańska Izba Rzemieślnicza powstała 09.03.1920 r
Bydgoska Izba Rzemieślnicza powstała w II 1920
Grudziądzka Izba Rzemieślnicza 1920
Katowicka Izba Rzemieślnicza 1922
W zaborze austriackim i rosyjskim izby nie działały . Działały tylko na obszarze Wielkopolski .
Samorząd Rolniczy podobnie jak samorząd rzemieślniczy rozwijał się w zachodniej części odradzającego się kraju . W okresie powstania wielkopolskiego reaktywowano Izbę Rolniczą w Poznaniu . Dekret Naczelnej Rady Ludowej 13 .01.1919 r – powołano Zarząd Komisaryczny Izby Rolniczej – na czele Chłapowski .
- Rozporządzenie Ministra byłej dzielnicy pruskiej z 24 II1920 r dotyczyło Izb Rolniczych
w Poznaniu
- Dekret ministra byłej dzielnicy pruskiej z 25.02.1920 r dotyczył Izby Rolniczej w Poznaniu
- rozporządzenie ministra byłej dzielnicy pruskiej z 09.03. 1921 dotyczył izb rolniczych w Wielkopolsce i izby pomorskiej.
W Polsce Izby Rolnicze rozwijały się słabo .
I Wielkopolska Izba Rolnicza – funkcjonowała najdłużej i najlepiej
II ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]