Kolo Wiedenskie - Buczynska,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Seria My ś li i Lii d'z i e
II
M y ś l i i L u d z i e
Filozofia nowożytna
i współczesna
pod redakcją
doc. dr Bronisława Baczko
Hanna Buczyńska
KOŁO WIEDEŃSKIE
POCZĄTEK NEOPOZYTYWIZMU
W a r s z a w a l 9 60
W i e d z a P o w s z e c h n a
r
MORITZ SCHLICK
(1882—1936)
W S T Ę P
Kołem Wiedeńskim nazwali się filozofo-
wie skupieni wokół seminarium wiedeńskiego
M. Schlicka. Seminarium to zostało stworzone przez
Schlicka w 1922 roku. Skupiało ono szereg wybit-
nych postaci z ówczesnego świata naukowego. Po-
czątkiem działalności Koła Wiedeńskiego był kon-
gres filozoficzny w Pradze w 1929 r. i wydany
w tymże roku manifest filozoficzny
Wissenschaft-
liche Weltauffassung. Der Wiener Kreis.
Rozprawa
ta, napisana przez R. Carnapa, H. Hahna i O. Neu-
ratha, a zadedykowana Schlickowi, zawierała cha-
rakterystykę głoszonych przez nich podstawowych
tez filozoficznych, ich cele i program naukowy.
Uzupełniona została biografią naukową członków
Koła.
Działalność i wpływy Koła Wiedeńskiego roz-
wijały się dość szybko. Od początku swej działal-
ności grupa ta wykracza poza wpływy lokalne
i nabiera znaczenia i charakteru międzynarodo-
wego. Zdobywa nowych zwolenników w Berlinie
i w Anglii. Utrzymuje bliskie kontakty naukowe
ze szkołą Iwowsko-warszawską.
W roku 1930 pismo „Annalen der Philosophie"
(redagowane poprzednio przez J. Petzoldta ') zostaje
przekształcone w rocznik pt. „Erkenntnis", którego
redaktorami zostają R. Carnap i H. Reichenbach.
1
Uczeń Ayenariusa; zob. s. 12.
„Erkenntnis", które ukazywało się od roku 1930
do 1938, odegrało olbrzymią rolę. Było pismem
całkowicie opanowanym przez neopozytywistów,
jedną z podstawowych publikacji tego kierunku.
Wszystkie najistotniejsze dla nich problemy, spory,
dyskusje, rozwiązania, wszystkie czołowe nazwiska i
prace — wszystko to znalazło się w „Erkenntnis".
Pismo to jest najlepszym obrazem krótkiej, lecz bar-
dzo ożywionej działalności naukowej członków Koła
Wiedeńskiego.
Inne publikacje Koła .to serie wydawnicze:
Schriften żur wissenschaftlichen Weltauffassung,
wydawana w Wiedniu od r. 1929 przez M. Schlicka
i Ph. Franka,
Einheitswissenschaft,
wydawana rów-
nież w Wiedniu od r. 1933 przez Neuratha, oraz seria
późniejsza, wychodząca w Chicago po likwidacji
ośrodka wiedeńskiego, pt.
International Encyćlope-
dia o f Unified Science,
pod redakcją Neuratha.
W zasięgu wpływów Koła Wiedeńskiego znaj-
dowały się dwa towarzystwa naukowe: Gesellschaft
fiir empirische Philosophie w Berlinie, gdzie działał
H. Reichenbach, oraz Yerein Ernst Mach w Wiedniu.
Praca naukowa wszystkich tych grup skupiała się
wokół metodologii nauk szczegółowych i wszystkie
one miały te same inspiracje filozoficzne. Orga-
nizowano szereg kongresów filozoficznych. Pierwszy
kongres (Erk.
1
I s. 94) odbył się w Pradze w 1929 r. i
był poświęcony epistemologii nauk szczegółowych,
podobnie jak następny, który odbył się rok później
w Królewcu (Erk. I s. 414; II s. 87). W Pradze
w 1934 r. odbyła się wstępna konferencja dla orga-
nizacji międzynarodowych kongresów poświęco-
nych zagadnieniom jedności nauki.
W latach 1935—39 odbywały się coroczne kon-
gresy poświęcone jedności nauki: 1935 r. w Paryżu
(Erk. V s. 379), 1936 r. w Kopenhadze (Erk. VI
s. 275), 1937 r. w Paryżu (Erk. VII s. 63), 1938 r.
w Cambridge (Anglia) (Erk. VII s. 189), 1939 r.
w Cambridge (USA) (Erk. VIII s. 369).
„Koło nie ma stałej organizacji; składa się
z ludzi o jednakowym nastawieniu naukowym,
każdy z nich stara się włączyć w całość, wysuwa na
plan pierwszy to, co ich łączy, nikt nie chce odróżnić
się i zakłócić tego związku. Jeden może zastąpić
drugiego w szerokim zakresie, praca każdego
może być przez kogo innego kontynuowana."
ł
Członkami Koła Wiedeńskiego byli m. i. na-
stępujący ludzie: G. Bergmann, R. Carnap, H. Feigl,
Ph. Frank, K. Goedel, H. Hahn, V. Kraft, K. Men-
ger, O. Neurath, Olga Hahn-Neurath, M. Schlick,
F. Weismann. Do dalszych zwolenników można za-
liczyć następujące osoby: C. G. Hempel, H. Reichen-
bach, J. Joergensen, A. J. Ayer, K. Popper, R. von
Mises, E. Zielsel. Krąg wpływów Koła stale się roz-
szerzał, a ilość zwolenników wzrastała.
Ludzie skupieni przez Koło Wiedeńskie byli
to przeważnie matematycy, logicy, fizycy, mało kto z
nich był po prostu filozofem. Było to zresztą
rzeczą naturalną i pożądaną, skoro głównym przed-
miotem ich zainteresowań była teoria poznania i
metodologia nauk szczegółowych.
Najwybitniejsi przedstawiciele Koła to: Moritz
Schlick (1882—1936), profesor filozofii w Wiedniu.
Wykładał na uniwersytetach amerykańskich w
Stanford i Berkeley. Pierwszą pracę, poświęconą
problemom etyki i estetyki, wydał w 1908 roku.
Następnie zajmował się zagadnieniami czasu i
przestrzeni. W 1918 roku ogłosił dużą pracę do-
tyczącą epistemologii pt.
Allgemeine Erkenntnis-lehre
(Wien 1918), a w 1930
Die Fragen der Ethik
1
Wissenschaftliche Weltauffassung. Der Wiener
Kreis.
Wien 1929 s. 7.
1
Erk. = „Erkenntnis".
(Wien 1930). W okresie Koła Wiedeńskiego Schlick
pisywał wiele artykułów, głównie do „Erkenntnis"
i „Kantstudien", które po jego śmierci wydano
w zbiorze
Gesammelte Aufsaetze
(Wien 1938).
1
Rudolf Carnap (ur. 1891), privatdocent w Wiedniu,
profesor filozofii na niemieckim uniwersytecie w
Pradze, od roku 1936 profesor filozofii w Chicago,
potem w Los Angeles. Pracował głównie nad
zagadnieniami logiki formalnej. W Kole Wiedeń-
skim odegrał nie niniejszą rolę niż Schlick. Podsta-
wowe jego prace z okresu istnienia Koła Wiedeń-
skiego to:
Der logische Aufbau der Welt
(Leipzig
1928),
Scheinprobleme in der
Ph.ilosoph.ie (Berlin
1928),
Abriss der Logistik
(Wien 1929),
Logische
Syntax der Sprache
(Wien 1934),
Teslability and
Meaning, Philosophy oj Science,
1936 (pomijamy tutaj
szereg późniejszych, bardzo ważnych prac Car-napa)
oraz szereg artykułów w „Erkenntnis".
Ph. Frank, profesor fizyki teoretycznej na nie-
mieckim uniwersytecie w Pradze. Zajmował się za-
gadnieniem przyczynowości na tle współczesnej fi-
zyki. Główna praca: Das
Kausalgesetz und seine
Grenzen
(Wien 1932).
Hans Hahn, profesor matematyki na uniwer-
sytecie w Wiedniu.
Otto Neurath, dyrektor muzeum w Wiedniu. F.
Weismann, logik i matematyk. Człowiekiem, który
odegrał dużą rolę w historii Koła Wiedeńskiego,
chociaż sam do niego nie należał, był Ludwik
Wittgenstein. Wittgenstein rozpoczął karierę
naukową przed pierwszą wojną światową jako uczeń
Russella, jednakże dość szybko zaczął sam wpływać
na poglądy Russella. Od roku 1929 był najpierw
wykładowcą, a potem profeso-
rem w Cambridge. Ogromny wpływ na poglądy
filozoficzne neopozytywistów wywarł Wittgenstein
książką
Tractatus logico-philosophicus
(Londón
1922). Wyłożył w niej, wychodząc od poglądów Rus-
sella, koncepcję dotyczącą wzajemnego stosunku ję-
zyka i świata. Poza
Traktatem
Wittgenstein na-
pisał
Philosophical Investigation
(Oxford 1953).
Działalność Koła Wiedeńskiego w zasadzie za-
myka kongres w Cambridge w 1938 roku. W 1936 r.
ginie Schlick, zamordowany przez umysłowo cho-
rego studenta. W tymże roku Carnap wyjeżdża
do Stanów Zjednoczonych na uniwersytet har-
vardzki. Hahn umarł wcześniej. Faszyzacja Austrii
i związane z nią emigracje likwidują ostatecznie
wiedeńskie centrum neopozytywistów.
Neurath w Hadze, a potem w Chicago, konty-
nuuje w latach 1939—40 wydawanie „Erkenntnis"
pod nowym tytułem „Journal of Unified Science".
Działalność Koła Wiedeńskiego zamyka się
w okresie lat 1929—1938. Nie
oznacza
to jednak, że
w tym okresie zamyka się również aktualność kon-
cepcji filozoficznych wiedeńczyków. Przyczyny ze-
wnętrzne, które przerwały działalność Koła, nie
zdezaktualizowały jego filozofii. Filozofia stworzona
przez Koło Wiedeńskie stała się jednym z głównych
kierunków filozoficznych dwudziestego wieku, na-
leży ona nadal do żywych i aktualnych filozofii.
Oczywiście uległa dużej ewolucji od czasów dzia-
łalności Koła, ale podstawowe zasady pozostały
niezmienione.
W roku 1895 Ernest Mach stworzył na uniwer-
sytecie w Wiedniu katedrę filozofii nauk indukcyj-
nych, której profesorem był do 1901 roku. W roku
1922 katedrę tę powierzono Schlickowi. W filozo-
ficznym manifeście
Wissenschaflliche Weltauffas-
sung. Der Wiener Kreis
autorzy nie zaniedbują pro-
Pełna bibliografia prac M. Schlicka znajduje się
w „Erkenntnis", R. VII.
1
11
10
blemu swych protoplastów. Za swego bezpośrednie-
go poprzednika uważają Macha i całą filozofię empi-
riokrytycyzmu. Nawiązują również do całej linii
empiryzmu angielskiego, a w szczególności do filo-
zofii Hume'a.
Empiriokrytycyzm, którego twórcami byli E.
Mach i R. Avenarius, rozwinął się w końcu wieku XIX
w Wiedniu i w Niemczech. Główną jego tezą było
twierdzenie, iż jedyną prawdziwą i wartościową
wiedzą są nauki przyrodnicze. Jedynie do nauk
przyrodniczych można mieć zaufanie. Tylko one
dają wiedzę pewną. Nauki przyrodnicze są naukami
doświadczalnymi i w tym fakcie widział Mach
źródło ich pewności. Przeciwieństwem nauk do-
świadczalnych jest metafizyka, która nie daje po-
zytywnej wiedzy o świecie. Empiriokrytycyzm na-
zywano również pozytywizmem, właśnie ze względu
na tezę, że jedyną prawdziwą wiedzę daje
nauka. Nauka zaś, wedle poglądów Macha, powinna
być „czystym opisem" faktów empirycznych. Po-
winna ograniczać się do stawiania pytania „jak",
gdyż tylko na to pytanie jest w stanie udzielić od-
powiedzi; na pytanie „dlaczego" nauka nie odpo-
wiada. Nauka będąca jedynie „czystym opisem"
jest wiedzą doskonałą, pozbawioną wszelkiej nie-
pewności, bo polega na czynności tak niewątpliwej,
jak konstatacja faktów. Metafizyką zwano wszelką
wiedzę, która nie była opisem faktów, która wy-
kraczała poza opis faktów. Dążeniem empiriokry-
tyków był rozwój tak pojętej nauki i likwidacja
metafizyki. Pragnęli oni uwolnić naukę od meta-
fizyki. Empiriokrytycyzm był silnie związany z
ówczesnym rozwojem nauk przyrodniczych i swą
tendencją antymetafizyczną stwarzał klimat sprzy-
jający rozwojowi wiedzy nowoczesnej. W okresie,
gdy z nauk przyrodniczych eliminowano szereg
ogólnikowych, nieempirycznych i mętnych pojęć,
będących jedynie niepotrzebnym balastem, filozo-
fia „czystego doświadczenia" była odbiciem tego
stanu
rzeczy i
równocześnie sprzyjała tym proce-
som.
Mach rozwinął koncepcję filozoficzną, wedle
której świat składał się z wrażeń zmysłowych, zwa-
nych przez niego „elementami". Koncepcja ta, jako
subiektywistyczna, spotkała się z ostrymi atakami
ze strony zwolenników filozofii materialistycznej,
którzy wykazywali zgodnie ze zdrowym rozsądkiem,
iż filozofia Macha prowadzi do zaprzeczenia istnie-
nia wokół nas obiektywnego, niezależnego od nas
świata materialnego, a zatem jest absurdalna.
Mach twierdził, że w doświadczeniu są nam
dane jedynie wrażenia, barwy, kształty, dźwięki;
poza nie wyjść nie możemy, nie możemy na ich
podstawie nic orzekać o zewnętrznym świecie.
Wszelkie pojęcia i rozważania, które nie odnoszą
się do wrażeń zmysłowych, są metafizyką. Metafi-
zyką jest mówienie o istnieniu świata. „Ciało",
„jaźń", „materia" nie są bytami, których istnienie
należy uznać. To, co nazywamy „ciałem" czy „ma-
terią", czy „jaźnią", to jedynie różne kompleksy
wrażeń zmysłowych. Pojedyncze wrażenia zmysło-
we występują w różnych powiązaniach, to, co na-
zywamy „rzeczami", to jedynie trwałe powiązania
wrażeń. „Rzecz, ciało, materia nie są niczym innym
jak tylko związkiem elementów, kolorów, dźwię-
ków itd., czyli związkiem cech." * „W myśli przyj-
mujemy substancję od wszystkich jej cech różną,
«rzecz samą w sobie*, a wrażenia traktujemy jako
symbole tej substancji. Odwrotnie wszakże raczej
powiedzieć należy, że ciała, czyli
rzeczy,
są to skró-
cone symbole myślowe pewnych grup wrażeń, sym-
bole, które poza naszą myślą nie istnieją."
2
1
Mach:
Analyse der Empfindungen.
Jena 1911 s. 5.
2
Mach:
Odczyty popularnonaukowe.
Łódź 1899
s. 23.
12
13
[ Pobierz całość w formacie PDF ]